Szara gospodarka jako zjawisko wielowymiarowe budzi kontrowersje oraz przysparza badaczom licznych problemów. Ze względu na to, że podmioty gospodarcze działające w gospodarce nieobserwowanej (ukrytej) dążą do pozostawania poza systemami ewidencjonowania, niemożliwy jest bezpośredni pomiar rozmiaru tego zjawiska. Celem artykułu jest przedstawienie rezultatów szacowania rozmiarów szarej strefy w Polsce na podstawie zidentyfikowanych rozbieżności między PKB w ujęciu produkcyjnym a PKB w ujęciu wydatkowym. Zaproponowano autorskie podejście, oparte na idei metod rezydualnych. W badaniu wyznaczono dwa modele opisujące zależności pomiędzy przyrostami PKB a przyrostami wskaźników wykorzystywanych w wymienionych definicyjnych ujęciach PKB. Zidentyfikowane rozbieżności między PKB w ujęciu produkcyjnym a PKB w ujęciu wydatkowym posłużyły do oszacowania rozmiaru szarej gospodarki w Polsce, wyrażonej w postaci udziału w PKB. Analizę przeprowadzono na podstawie danych panelowych z Banku Danych Lokalnych GUS dotyczących wartości wybranych wskaźników makroekonomicznych mierzonych w skali województw za lata 2000–2017.
Uzyskane wyniki są zbliżone do oszacowań rozmiaru szarej strefy podawanych przez GUS oraz EY, a częściowo także przez United Nations Global Compact. Zaprezentowana w artykule analiza stanowi część badań prowadzonych w Ośrodku Badań Gospodarki Nieobserwowanej w Urzędzie Statystycznym w Kielcach w ramach doskonalenia metodologii stosowanej przez statystykę publiczną w Polsce.
gospodarka nieobserwowana, szara strefa, metody badania szarej gospodarki, dane panelowe, PKB, metoda produkcyjna, metoda wydatkowa
C10, C51, E26, O17
Adair, P. (2021). Non-Observed Economy vs. Shadow Economy and Informal Employment in Poland: A Range of Mismatching Estimates. W: W. Andreff (Ed.), Comparative Economic Studies in Europe: A Thirty Year Review – In Honour of Horst Brezinski (s. 249–278). Palgrave McMillan.
Błasiak, Z. A. (2018). Przydatność metod ekonometrycznych w badaniach nad szarą strefą. Roczniki Ekonomii i Zarządzania, 10(2), 143–175. http://dx.doi.org/10.18290/reiz.2018.10.2-10 .
Breusch, T. (2005). Estimating the Underground Economy using MIMIC Models. https://econwpa.ub.uni-muenchen.de/econ-wp/em/papers/0507/0507003.pdf .
Cichocki, S. J. (2006). Metody pomiaru szarej strefy. Gospodarka Narodowa, 205(1/2), 37–61. https://doi.org/10.33119/GN/101449 .
Dybka, P., Kowalczuk, M., Olesiński, B., Rozkrut, M., Torój, A. (2019). Currency demand and MIMIC models: towards a structured hybrid method of measuring the shadow economy. International Tax and Public Finance, 26(1), 4–40. https://doi.org/10.1007/s10797-018-9504-5 .
Dymarski, K. (2016). Estymacja rozmiaru szarej strefy w oparciu o dane ankietowe gospodarstw domowych [rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski]. https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1404/Konrad_Dymarski_rozprawa_doktorska.pdf?sequence=1 .
Feige, E. L. (1997). Revisited Estimates of the Underground Economy: Implications of US Currency Held Abroad. W: O. Lippert, M. Walker (Eds.), The Underground Economy: Global
Evidence of Its Size and Impact (s. 151–208). Vancouver: The Fraser Institute. https://www.fraserinstitute.org/sites/default/files/UndergroundEconomy.pdf .
Frey, B. S., Pommerehne, W. W. (1984). The Hidden Economy: State and Prospects for Measurement. Review of Income and Wealth, 30(1), 1–23. https://doi.org/10.1111/j.1475-4991.1984.tb00474.x .
Frey, B. S., Weck-Hanneman, H. (1984). The hidden economy as an ‘unobserved’ variable. European Economic Review, 26(1–2), 33–53. https://doi.org/10.1016/0014-2921(84)90020-5 .
Fundowicz, J., Łapiński, K., Wyżnikiewicz, B., Wyżnikiewicz, D. (2019). Szara strefa 2019. Warszawa: Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych. http://www.ipag.org.pl/Content/Uploaded/files/IPAG_Szara_Strefa_2019.pdf .
Fundowicz, J., Łapiński, K., Wyżnikiewicz, B., Wyżnikiewicz, D. (2020). Szara strefa 2020. Warszawa: Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych. https://polskabezgotowkowa.pl/files/IPAG_Szara_Strefa_2020.pdf .
Global Compact Network Poland (2015/2016). Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce. https://ungc.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/GCNP_raport_szara_strefa_www_poj_030416.pdf .
Global Compact Network Poland (2018/2019). Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce. https://ungc.org.pl/wp-content/uploads/2019/07/SZARA_STREFA_wwww.pdf .
Główny Urząd Statystyczny. (2005). Informacja GUS o metodologii szacunków kwartalnych produktu krajowego brutto. Warszawa. https://stat.gov.pl/download/cps/rde/xbcr/gus/informacja_metedologia_szac_kw_pkb.pdf .
Główny Urząd Statystyczny. (2010). Rachunki kwartalne produktu krajowego brutto. Zasady metodologiczne. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rachunki-narodowe/kwartalnerachunki-narodowe/rachunki-kwartalne-produktu-krajowego-brutto---zasady-metodologiczne,5,1.html .
Główny Urząd Statystyczny. (2014). Wdrożenie ESA2010 do rachunków narodowych. Zmiany metodologiczne oraz ich wpływ na główne agregaty makroekonomiczne. Warszawa. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rachunki-narodowe/europejski-system-rachunkow-narodowych-i-regionalnych-esa-2010/wdrozenie-esa2010-do-rachunkow-narodowych-zmiany-metodologiczne-oraz-ich-wplyw-na-glowne-agregaty-makroekonomiczne,8,1.html .
Grzegorzewska-Mischka, E., Wyrzykowski, W. (2015). Szara strefa jako skutek polityki podatkowej państwa. Zarządzanie i Finanse, 13(3/2), 149–164. http://zif.wzr.pl/pim/2015_3_2_10.pdf .
Gutmann, P. M. (1977). The Subterranean Economy. Financial Analysts Journal, 33(6), 26–27. https://doi.org/10.2469/faj.v33.n6.26.
Jöreskog, K. G., Sörbom, D. (1993). LISREL 8: User’s Reference Guide. Chicago: Scientific Software International.
Lackó, M. (1999). Do Power Consumption Data Tell the Story? – Electricity Intensity and Hidden Economy in Post-Socialist Countries (Budapest Working Papers on the Labour Market No. 2). https://www.econstor.eu/handle/10419/108393 .
Lackó, M. (2000). Hidden Economy – an Unknown Quantity? Comparative Analysis of Hidden Economies in Transition Countries, 1989–95. Economics of Transition, 8(1), 117–149. https://doi.org/10.1111/1468-0351.00038 .
Madzarevic-Sujster, S., Mikulic, D. (2002). An Estimate of the Underground Economy via the National Accounts System. Zagreb: Institute of Public Finance.
Malczewska, P. (2019). Szara strefa gospodarki. Determinanty i mechanizmy kształtowania. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Mączyńska, E. (2014). Dylematy pomiaru gospodarki globalnej – produkt krajowy brutto. W: A. Cieślik, J. J. Michałek (red.), Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform? Księga jubileuszowa Profesora Włodzimierza Siwińskiego (s. 194– 208). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323515364 .
Medina, L., Schneider, F. (2018). Shadow Economies Around the World: What Did We LEARN Over the Last 20 Years? (Working Paper No. 18/17). https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2018/01/25/Shadow-Economies-Around-the-World-What-Did-We-Learn-Over-the-Last -20-Years-45583 .
Mróz, B. (2002). Gospodarka nieoficjalna w systemie ekonomicznym. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2002). Measuring the Non-Observed Economy: A Handbook. https://www.oecd.org/sdd/na/1963116.pdf .
Rajewski, Z., Zienkowski, L. (1995). Szara gospodarka w systemie rachunków narodowych. Z Prac Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. Studia i Prace, (223), 7–19.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. (Dz.Urz.UE.L.2013.174.1).
Schneider, F. (2005). Shadow economies around the world: what do we really know?. European Journal of Political Economy, 21(3), 598–642. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2004.10.002 .
Schneider, F., Buehn, A. (2016). Estimating the Size of the Shadow Economy: Methods, Problems and Open Questions (IZA DP No. 9820). http://ftp.iza.org/dp9820.pdf .
Schneider, F., Dell’Anno, R. (2003). The Shadow Economy of Italy and other OECD Countries: What do we know?. Journal of Public Finance and Public Choice, 21(2/3), 97–120. https://doi.org/10.1332/251569203X15668905422009 .
Schneider, F., Enste, H. D. (2000). Shadow Economics: Size, Causes and Consequences. Journal of Economic Literature, 38(1), 77–114. https://doi.org/10.1257/jel.38.1.77 .
Smuga, T. (2005). Metodologia badań szarej strefy na rynku usług turystycznych. Warszawa: Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego. https://www.gov.pl/web/kulturaisport/metodologia-badan-szarej-strefy-na-rynku-uslug-turystycznych .
Tanzi, V. (1980). The Underground Economy in the United States: Estimates and Implications. PSL Quarterly Review, 33(135), 427–453. https://ojs.uniroma1.it/index.php/PSLQuarterlyReview/article/view/12996/12801 .
Tanzi, V. (1983). The Underground Economy in the United States: annual estimates, 1930–80. IMF Staff Papers, 30(2), 283–305.
Trebicka, B. (2014). Mimic Model: A Tool to Estimate the Shadow Economy. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 3(6), 295–300. https://doi.org/10.5901/ajis.2014.v3n6p295 .
Wyżnikiewicz, B. (2017). Produkt krajowy brutto jako przedmiot krytyki. Wiadomości Statystyczne, 62(3), 5–15. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.0869 .
Zienkowski, L. (1996). Szacunek rozmiarów szarej gospodarki (synteza). Z Prac Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. Studia i Prace, (233), 23–30.
